Pokuta wewnętrzna jest radykalną przemianą całego życia, powrotem, nawróceniem się do Boga całym sercem, zerwaniem z grzechem, odwróceniem się od zła z odrazą do popełnionych przez nas złych czynów. Pokuta wewnętrzna zawiera równocześnie pragnienie i postanowienie zmiany życia oraz nadzieję na miłosierdzie Boże i ufność w pomoc Jego łaski. Temu nawróceniu serca towarzyszy zbawienny ból i smutek, który Ojcowie Kościoła nazywali smutkiem duszy - animi cruciatus i skruchą serca - compunctio cordis.
(KKK 1431)
Warunki sakramentu pojednania:
- Rachunek sumienia.
Refleksja zmierzająca do uświadomienia sobie treści, okoliczności, motywów popełnionych grzechów w okresie od ostatniej spowiedzi do chwili obecnej. Rachunek sumienia dokonuje się w oparciu o Dekalog i naukę moralną Chrystusa. - Żal za grzechy.
Skrucha przeżyta w zetknięciu z prawdą o własnej grzeszności oraz wiarą w nieskończoność miłosierdzia Bożego.Następuje po solidnym rachunku sumienia. - Mocne postanowienie poprawy.
Decyzja o odwróceniu się od czynionego zła. Wyrażenie woli nie wracania do uprzednio popełnianych grzechów. Podjęcie konkretnych postanowień dotyczących ascezy oraz pracy nad sobą. - Szczera spowiedź.
Ustne wyznanie grzechów spowiednikowi. Podstawowym warunkiem ważności spowiedzi jest jej szczerość i wyznanie co do liczby i rodzaju wszelkich grzechów ciężkich. Zaleca się wyznawanie grzechów powszednich. Spowiedź w której świadomie zataja się popełnione grzechy, z natury swojej jest nieważna. - Zadośćuczynienie Bogu i bliźniemu.
Podjęcie działań zmierzających do naprawienia wyrządzonych przez siebie krzywd. Stanowi ono zwieńczenie i dopełnienie sakramentu pokuty i pojednania.